DUVAR – Çoğunluğu genç, yüzlerce kişinin yer aldığı spor salonunda çıt çıkmıyor. Tabanda dizilen masalarda karşılıklı oturmuş oyuncular bir sonraki hamleyi düşünerek satranç tahtasına bakıyor. Esasen ses çıkaracak halde değiller! Yerde yer alan hakemler, grup kaptanları ve görevlilerin de gözü onların önündeki tahtalarda. İçeriye her türlü metal eşyanın sokulması yasak.
Türkiye Bayan Satranç Kadrosu, Satranç Olimpiyatı’nda… Geçtik cep telefonunu, kamerayı, güneş gözlükleri bile kapıda bırakılıyor, izleyiciler tribünlere o denli girebiliyor. Fakat orada da uzun mühlet durulamıyor. Bir küme gazeteci ile Türkiye Satranç Federasyonu ana sponsoru İş Bankası’nın davetiyle gittiğimiz Macaristan’ın başşehri Budapeşte’deki 45. Satranç Olimpiyatları’nda gördüğümüz karşılaşmalar bu formda ilerliyor. 180’i aşkın ülkenin iştirakiyle, açık ve bayan kategorilerinde 4 asil ve 1 yedek atletten oluşan gruplarla 900’den fazla satranççı… Bizim 15 dakikalık izleme süremiz dolup da çıkmaya hazırlandığımız sırada birinci defa bir oyuncu başını kaldırıp bulunduğumuz tribünlere yanlışsız bakıyor bir an, sonra yeniden tahtaya dönüyor bakışları… Çıkıyoruz. Birebir akşam, Türkiye ismine yarışan oyuncularla randevumuz var. Aklı, sabrı ve dayanıklılığı bir ortada ve uzun müddet kaybetmeden devam ettirerek bu türlü bir tertibe katılabilen ulusal ekip oyuncularıyla, kaldıkları otelde görüşüyoruz. Türkiye Satranç Federasyonu Başkanı Gülkız Tulay, Erkek A Ulusal Ekibi kaptanı Oğulcan Kanmazalp, Bayan A Ulusal Grubu kaptanı Nijat Mammadov ve atletler Ediz Gürel, Yağız Kaan Erdoğmuş, Mustafa Yılmaz, Vahap Şanal, Emre Can, Ekaterina Atalık, Betül Cemre Yıldız Kadıoğlu, Kübra Öztürk Örenli, Gülenay Aydın, Hayale İsgenderova ile sohbetimiz ışığında 10 atılımda gördüklerimiz şöyle…
Birinci atılım: Satranç Olimpiyatı nedir?
İki yılda bir düzenlenen Satranç Olimpiyatı’nın Olimpiyat Oyunları ile hiçbir ilişkisi yok. Birincisi 1924’te Paris’te, ikincisi 1926 yılında Budapeşte’de gayriresmi statüde gerçekleştirilen Satranç Olimpiyatı’nın birincisinin kapanışında, 20 Temmuz 1924 günü Milletlerarası Satranç Federasyonu (FIDE) kuruldu. Birinci resmi olimpiyatsa 1927 yılında Londra’da düzenlendi. II. Dünya Savaşı’na kadar nizamlı olmayan aralıklarla gerçekleştirilen turnuva, 1950’den itibaren her iki yılda bir nizamlı olarak yapıldı. Bu yıl Budapeşte’de düzenlenen olimpiyatların akabinde 46. Satranç Olimpiyatı’nın 2026 yılında Özbekistan’da düzenlenmesi planlanıyor. Türkiye de 2000 ve 2012 yıllarında bu turnuvaya konut sahipliği yaptı.
Bu yıl 10-24 Eylül 2024 tarihleri ortasında Macaristan’ın başşehri Budapeşte’de düzenlenen turnuvada Açık ve Bayanlar kategorilerinde 180’i aşkın ülke ve 900’ü aşkın atlet yarışıyor. Kadrolar her iki kategoride 4 asil ve 1 yedek atletle olimpiyatlarda yer alıyor. Olimpiyatta, üst sıralardan başlayarak her çeşitten sonra puanı yakın olan ekipler eşitliğin bozulması için birbiriyle eşleşiyor. 2008’den itibaren sıralamayı belirlemedeki birinci kriter, tahta puanları yerine maç puanları oldu. Gruplar maç galibiyeti için 2 puan, beraberlik için 1 puan alıyor.
İkinci atılım: Türkiye satrançta nereden nereye geldi?
Satranç Federasyonu’nun bilgilerine nazaran, Türkiye’de 2012 yılında 189 bin 363 lisanslı sportmen vardı. Bugün bu sayı 1 milyon 317 bine ulaşmış durumda. Lisanslı bayan atlet sayısında da 47 binlerden 460 binlere uzanan bir yükseliş var. Antrenör, turnuva, kulüp, Avrupa ve Dünya turnuvalarında kazanılan madalya sayılarında değerli yükselişler kelam konusu. Türkiye’nin Dünya Kupası üçüncüsü olduğu bir devrin akabinde Türkiye Futbol Federasyonu sponsorluğundan çıkarak 19 yıldır Türkiye Satranç Federasyonu (TSF) ana sponsoru olan İş Bankası Genel Müdür Yardımcısı Suat Sözen bu duruma dair şunları anlatıyor: “Desteğimizin başlamasıyla, TSF’nin Millî Eğitim Bakanlığı ile protokol imzalaması ve satrancın okullarda seçmeli ders haline gelmesi de birebir periyoda denk geldi. Bu protokol kıymetli bir avantajdı ancak uygulanabilir olması için satrancı öğretecek öğretmenlere gereksinim vardı. Federasyon farklı bir protokol ile öğretmenleri lisanslı antrenör haline getirecek bir eğitim programını uygulamaya aldı. Okulda satranç ile tanışan çocukların bir kısmı bu sporu sevdi ve hafta sonları pratik yapmak istedi. Bunun için kulüplere gereksinim duyuldu. Yeni kulüpler kuruldu, mevcut kulüpler kapasitelerini artırmaya başladı. Bu kulüpler birbirleriyle maç yapmak istedi. Hakemlere muhtaçlık doğdu. Yeni hakem yetiştirmek gerekti. Yeni hakemler yetişmeye başladı. Antrenör sayısı, hakem sayısı, kulüp sayısı giderek arttı.
Bunlar olurken, okullarda satrancın yaygınlaşması için gerece gereksinim duyuldu. Biz bir proje başlattık, her yıl muhakkak sayıda okula materyal dayanağı vermeye başladık. Türkiye’de yaklaşık 50 bin birinci ve orta öğretim kurumu bulunuyor. Şu ana kadar 40 bine yakın okula bu takviyesi ulaştırdık, yakında her okula satranç materyali göndermiş olacağız.”
Tüm bu gelişimin akabinde satrancın geçen yıl alınan bir kararla okulların ders programlarından çıkarıldığını da hatırlatalım…
Erkek A Ulusal Kadrosu kaptanı Oğulcan Kanmazalp ve sportmenler Vahap Şanal, Ediz Gürel, Mustafa Yılmaz, Yağız Kaan Erdoğmuş. (Soldan sağa) Üçüncü atak: Anneler ve çocuklar
Bu yılki Satranç Olimpiyatları, Türkiye’de en çok GM (Büyük Usta) Mustafa Yılmaz’ın, ‘dünyanın bir numaralı satranççısı’ olarak kabul edilen Norveç’li Magnus Carlsen’le müsabakası ile gündem oldu. Beş kere Dünya Satranç Şampiyonu, beş defa Dünya Süratli Satranç Şampiyonu, yedi defa Dünya Yıldırım Satranç Şampiyonu ve Satranç Dünya Kupası Şampiyonu olan, ismi Garry Kasparov’la birlikte anılan, yıllardır dünya sıralamasında birinci olan Carlsen bu sonuçta; nasıl gündem olmasın ki! Ve üstelik maç berabere bitti! Satrancın bilenleri Yılmaz’ın kazanma ihtimalinin de yüksek olduğunu belirtiyor. Lakin bu sonuçta tek bir maç… O maça gelinene kadar ne maçlar yapılıyor, ne gayretler veriliyor, ne fedakarlıklar yapılıyor da sonunda gelinip o masaya oturulabiliyor. Türkiye kadrolarının kamp yaptığı otelde karşımızda yan yana duran atletlerden biri ve tıpkı vakitte iki çocuk annesi Kübra Öztürk Örenli kendisi için durumu şöyle anlatıyor örneğin: “Anneliğe tam alışamamışken ikinci çocuğum da doğdu. İster istemez insanı etkiliyor. Onlarla daha çok vakit geçirmek istiyorum, o yaşlar bir daha geri gelmeyecek zira ve bunu kaçırmak istemiyorum. Bu türlü olunca daha az çalıştım, bunun sonuçlarını da burada görüyorum. Fakat annelik öteki bir şey, kimse bu türlü bir şey anlatmamıştı bana. Kendinizi unutup yalnızca çocukları düşünüyorsunuz. 25 yılınızı verdiğiniz sporu bile ikinci plana atıyorsunuz. En büyük talihim eşim, zati buraya da çocukları ona bırakıp geldim. Kolay şeyler değil lakin çok keyifli…”
Kübra Öztürk Örenli anne olan bir satranççı, bir de anneleri ile daha doğrusu onların sayesinde satranççı olanlar var. Ediz Gürel üzere, “Satranca 8 yaşımda başladım, en az 3 saatlik maçlar oynuyordum. Benim disiplinim ailemden, annem ve babamdan geliyor.” Toplantı çıkışında annesi Hasret Gürel’i de onu beklerken buluyoruz kapıda…
13 yaşındaki Yağız Kaan Erdoğmuş da ailesini işaret ediyor: “Bir sürü emek harcadık, ben hocalarım, ailem… Bundan sonra dünya şampiyonu olmak istiyorum. Bu maksat de üzerimde çok baskı oluşturuyor.”
Yeteneği, aileyi, anneliği, babalığı, okulu, arkadaşlığı, hocalığı, maddi olanakları… Hepsiyle birlikte ve tahminen de en çok da engin bir sabırla çalışmayı gerektiriyor satrançta her yeni hamleyi yapabilmek. Yeniden Yağız’ın “Bu turnuvadan dönüşte ne yapacaksın?” sorusuna verdiği karşılıktaki üzere zira durum: “Satranç çalışacağım, yeni turnuvalara hazırlanacağım.”
Hayatın içinde bir yerde değil onlar için satranç, hayatın kendisi…
Mustafa Yılmaz-Magnus Carlsen maçı… Dördüncü atılım: Carlsen’le maç
34 yaşındaki Mustafa Yılmaz o çok konuşulan müsabakayı şöyle anlatıyor: “Eşleşme belirli olunca, ‘keşke onunla daha formdayken karşılaşsaydım, şu halimle onunla nasıl oynayacağım’ diye düşündüm evvel. Lakin oyun sırasında kiminle oynadığıma çok bakmamaya çalıştım. Evvelden bu türlü maçlarda çok heyecanlanıyordum ancak bu kere heyecan olmadı. Hakikat atılımları yapmaya çalıştım. Yarar durumuna geçtiğimi hissettim lakin vaktim çok azdı. Fırsat yakalamışken yenmek lazımdı fakat elimden geleni yaptım.”
Carlsen karşısında beyaz taşlarla çaba eden Yılmaz, açılışta rakibinin vezir kanadından başlattığı oyuna şah kanadından piyonlarını ilerleterek yanıt verdi. Taş değişimlerinden sonra uygun pozisyonda kalan Yılmaz, taşları yeterlice sadeleştirerek eşit bir oyun sonuna gitti ve rakibinden puan almayı başardı. Böylelikle 2014 ve 2016 yılındaki maçlardan alınan yenilgilerden sonra bu olimpiyatta “Türkiye ismine yarışarak Carlsen’den ağır tempoda puan alan birinci sporcu” oldu.
Kadronun en gençleri: Ediz Gürel (solda) ve Yağız Kaan Erdoğmuş… Beşinci atak: Gençler geliyor…
Ediz Gürel 15, Yağız Kaan Erdoğmuş 13, Gülenay Aydın 17 yaşında. Mustafa Yılmaz onlar için şöyle konuşuyor: “Biz o kadar da büyük sportmenler değiliz, Ediz’in ve Yağız’ın o denli olma potansiyelleri var. Onlar 7-8 yaşından beri büyükustalarla çalışıyorlar. Benim bu talihim olmamıştı. Yaşları çok genç, çok yeterliler. Ben birinci 100’e girdim, ‘saygıyı hak ediyor’ denebilir, bizim için. Fakat onlar için daha fazlasını söyleyebiliriz ilerde. Onların bunu başarma bahtı var…
Bunun için de bir oyuncunun turnuvalara girmesi ve kazanması lazım. Federasyonun atlet bursu dayanağı var lakin yetmiyor. Türkiye ligi var, onun karşılığını alıyoruz. Ben bu yıl 1600 euro aldım. Fakat net olarak şunu kazanabilirim diyeceğim öbür hiçbir şey yok. 34 yaşındayım, baş olarak kendimizi satranca veremiyoruz. Bu bayan kadrosu için de geçerli. Sadece ligde oynadığımız vakit bir karşılık alabiliyoruz. Futbol kulüpleri satranca girebilseydi, tahminen farklı olabilirdi. Bir devir Beşiktaş bunu denedi lakin oradan da paramı dava açarak alabildim.”
Gülenay Aydın ve Ediz Gürel. Altıncı atak: Gençler nasıl ‘büyük sporcu’ olacak?
Satranç Federasyonu Başkanı Gülkız Tulay, Mustafa Yılmaz’ın bıraktığı yerden devam ediyor: “Satranç kültürünün yükselmesi lazım… Futbol kulüplerinin bu alana çekilmesi lazım… Amatör satrancın yaygınlaşması lazım… Satrançla ilgili maddi dert olmaması lazım… Bütün bu tasaları minimize edebilmek lazım… Bakın burada A Ulusal Kadrosu ile beraberiz, satrancın para getiren bir tarafından bahsetmeleri mümkün değil. Birçok satranç atleti müsabaka yerine antrenörlük ile daha fazla para kazanabiliyor, doğal olarak onu tercih edebiliyor. Paris’te yapılan da olimpiyattı, burası da olimpiyat. Fakat satranç üvey evlat muamelesi görüyor. Son 2 yıldır, satrançtaki muvaffakiyetler herkesin dikkatini çekmeye başladı. Yeni yeni sponsorluklar da geliyor. Lakin bu türlü bir yatırım için satrancı bilmiyorlar.”
Yedinci atak: Türkiye’de Kasparov var mı?
İş Bankası Genel Müdür Yardımcısı Suat Sözen’in gençler için değerlendirmesi ise şöyle: “Biz birinci sponsor olduğumuzda milletlerarası alanda yalnızca bir Büyükusta (GM) yetiştirebilmiş bir ülkeydik. Artık bu sayı 16 oldu. Tıpkı vakitte bu değerli unvana çok genç yaşta ulaşmaya başladık. Ediz Gürel, 15 yaşında GM unvanını aldı. Son olarak Yağız Kaan Erdoğmuş 12 yaşında “Dünyanın en genç GM”si” unvanına hak kazandı. Bu çocuklarımızla dünya literatürüne de girdik. Tüm bu muvaffakiyetler tek bir emelden doğdu: Satrancın yararlarını bu ülkede daha çok çocuğa, daha çok gence ulaştırabilme amacı…
Doğru yolda olduğumuzu gösteren hoş anekdotlardan biri, 2006 yılında Kasparov’un Türkiye ziyareti sırasında yaşandı. Bir gazeteci kendisine ‘Türkiye’de Kasparov var mıdır’ diye sormuştu. Kasparov da ‘Vardır, hem de birden fazla vardır lakin siz nerede olduğunu bilmiyorsunuz’ demişti. ‘Nasıl bulacağız’ sorusunu ise ‘Satrancı yaygınlaştıracaksınız. Daha çok çocuğa yaygınlaştıracaksınız ki başarılı olanları küçük yaşlarda tespit edeceksiniz’ biçiminde yanıtlamıştı.
Satranç sıkıntı bir spor ve buradaki muvaffakiyetler ülkemizi gururlandırıyor lakin bu muvaffakiyetler için her gün en az 5-6 saatlik idmanlar yapılması gerekiyor. Bu da önemli bir mesai manasına geliyor. Hasebiyle hayatını öteki bir işle kazanırken satrançta üst seviye muvaffakiyet elde etmek mümkün değil. Federasyonla birlikte sportmenlerin yalnızca satrançla ömürlerine devam etmelerini sağlamaya yönelik birtakım çalışmalar yaptık. Federasyon muvaffakiyet mükafatları, primler vb. dayanaklar getirdi. Lakin bu tek başına federasyonun ya da sponsorun yapabileceği bir şey değil. Bunların düzenlenmesi ve yapısal hale getirilmesi gerekiyor.”
Hayale İsgenderova (solda) ve Ekaterina Atalık. Sekizinci atak: Satranç nasıl popülerleşecek?
26 yaşındaki Vahap Şanal, Yağız Kaan Erdoğmuş ile şu anısını anlatıyor: “2023’de Bakü’deki Dünya Kupası’ndaydık. Yağız 12 yaşındaydı ve dünya ellincisi ile oynayacaktı. Ben 18 yaşındayken oynasam depresyona girerim! Bakü’deyiz ve o dünyanın 28 yaşındaki 50 numarasıyla oynuyor, biz de dayanak vermeye çalışıyoruz. Bir yerde dedi ki, ‘Vahap abi ben daha 12 yaşındayım ne kadar uygun satranç oynayabilirim ki’ dedi lakin kazandı o oyunu.”
Bu kadar erken yaşlarda bu basamaklara gelebilecek daha fazla atlet yetişmesi için ne yapılmalı pekala. Şanal’ın önerisi şöyle: “Çok düşündüm fakat hiçbir oyuncu, oyunun izlenmesine çok etki edemiyor bence. Bu daha çok organizatörlerin işi diye düşünüyorum. Tertip kısmında yapılabilecek farklı işler var. Örneğin süratli satranç daha çok izleniyor, karma taşların olduğu bir diziliş var, daha çok izleniyor. Maçları 20 dakikaya çekebilseler, izlenme 50 katına çıkar diye düşünüyorum.”
Dokuzuncu atılım: Birinci adımlar nasıl atıldı?
Yağız Kaan Erdoğmuş: Anaokulunda.
Ediz Gürel: Anaokulunda.
Nijat Mammadov: Annem okulda öğretmendi, bir arkadaşının kızları yeterli oynuyorlardı. Onlardan öğrendim.
Ekaterina Atalık: Bizim komşularımız oynuyordu, izleyerek öğrendim. Satranç bizde tanınan, babamın da hayaliydi. Öğretmenimin de yönlendirmesiyle başladım.
Betül Cemre Yıldız Kadıoğlu: Ağabeylerimi izlerken öğrendim lakin başta benimle dalga geçmişlerdi…
Onuncu atak: Hangi sinema?
Kendilerini en çok hangi sinemayla ya da hangi sinema karakteriyle özdeşleştirdikleri sorusuna farklı karşılıklar geliyor. Lakin en büyük ilgiyi gören ve üzerinde ortaklaşılan cevap Mustafa Yılmaz’ınki üzere görünüyor: Rocky!
Satranç Olimpiyatı 24 Eylül’e kadar devam ediyor, sonrası yeni hamleler…