İstanbul Boğazı’nda 6 Kasım’da yapılması planlanan av, Milliyet’in haberinden sonra ses getirdi ve değerli tartışmalara yol açtı. İstanbul Boğazı’ndaki av yasağının 6 Kasım’da 14 saatliğine kaldırılması kararı, balıkçılar ve hassas çevrecilerin şikâyetleri sonucunda iptal edildi. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’na bağlı Denizcilik Genel Müdürlüğü av günü kararını geri çekti. 6 Kasım’da 14 saatliğine İstanbul Boğazı’nı sınırsız balıkçılığa açma kararı reaksiyon toplamış, pek çok uzman deniz ekosisteminin ziyan göreceği istikametinde açıklama yapmıştı.
HERKESE SORUMLULUK DÜŞÜYOR
Belirli tarihlerde belli tiplerin avcılığının yapılması ekolojik istikrar ve popülasyonun korunması açısından büyük kıymet taşıyor. Bu biçimde bir sonraki yıl görülecek balık cinslerindeki mümkün azalmanın ya da uzun vadede kelam konusu tipi büsbütün kaybetmenin de önüne geçilmiş olunuyor. Sürdürülebilir balıkçılık için gerek amatör gerekse profesyonel balıkçılara büyük sorumluluklar düşüyor. Kurallara uyulmadığı takdirde yara alan balık ömrü ve balıkçılık oluyor. Bir cinsin bile kaybedilmemesi için yanlış tarihte yapılan avlanmaların önüne geçilmesi çok kıymetli.
ARTIK SULARIMIZDA YAŞAMIYORLAR
İstanbul Boğazı bilhassa balık çeşitliliğiyle öne çıkıyor. Birçok cinsin göç yolu olması, Boğaz’daki avcılık kurallarını de etkiliyor. Kılıç balığı, orkinos ve uskumru üzere cinsler, İstanbul Boğazı’nın yok olan mesken sahipleri ortasında. Bu tipler artık sularımızda yaşamıyor. İstanbul Üniversitesi Su Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Saadet Karakulak, kaybedilen balık cinslerinin İstanbul sularındaki varlığını şöyle açıkladı:
“Haliç’e ‘Altın Boynuz’ isminin verilmesinde burada palamut ve orkinos balığının bol görülmesinden kaynaklandığına dair tarihçilerin açıklamaları var. Yenikapı’da yapılan hafriyatlarda en eski limanın bulunmasıyla birlikte orkinos ve kılıç balıklarına dair birçok omur bulunmuştu. Bu omurların üzerinde bıçak izlerinin bulunması o vakitlerde bu balıkların avlandığını ve tüketildiğini gösteriyor. Bizans devri sikkelerinin üzerinde balık figürlerin olması da İstanbul’da balıkçılığın çok kıymetli olduğunu gösteriyor.”
1950’Lİ, 1960’LI YILLARDA BALIKÇILIK NASILDI?
Aşırı avlanmanın yanında sudaki kirlilik ve yem balıklarının yanlış formda avlanmasıyla bu tipler artık eski periyotlardan beri balıkçılığın merkezi olan İstanbul Boğazı’nda yaşamıyor. Orkinos avının Osmanlı’dan 1950’li yılların sonuna kadar ulaşmış tekniği, çeşidi korumak için yıllarca hassasiyetle sürdürüldü.
Amatör ve Sportif Olta Balıkçılığı Federasyonu Yönetim Kurulu Üyesi Mehmet Akyürek, o tarihlerde yapılan avcılığı şu sözlerle anlattı:
“En son 1950-1960 yılları ortasında yapılan bir avcılık vardı. Beşerler kıyıya Orkinos avını seyretmeye gelirdi. Kuşağın devamı için özel ve zahmetli bir teknik kullanılıyordu. Hatta yem balığı olarak şimdilerde çok değerli olmuş ‘torik’ kullanılıyordu. Misina yerine ucunda zoka bulunan biraz daha kalınca bir ipi olan el oltalarıyla avlanılıyordu. Torik’in karnı yarılarak zoka yerleştiriliyor ve dikiliyordu. Balıkçılar iki kişilik sandallarla Boğaz’a açılıyordu. Bu iki şahıstan biri el oltasını oburu bir zıpkın ve baltayı denetim ediyordu. Orkinos 30 kilodan 200 kiloya kadar büyüyebilen bir balık olduğundan el oltasının balıkçıya dolanması durumunda oltanın ucundaki balık oltacıyı suya çekmesin diye baltacı ipi kesmek için hazır bulunuyordu. Balık zıpkınla vurulacak noktaya geldiğinde vurulup sandala alınıyordu.”
ORKİNOS’U KAYBETTİK!
Akyürek’in anlattığı yıllarda bilhassa suşi imalinde kullanılmak için özel soğuk zincirler kurulmuş ve Japonya’dan orkinos avı için büyük sistemler balıkçılar gelmişti. Avcılık için okyanus yerine boğazın seçilmiş olmasının nedeni balığın dar bir alanda basitçe yakalanabiliyor olması ve İstanbul Boğazı’nın en kıymetli orkinos çeşidine sahip olmasıydı. O periyotta adeta bir orkinos cenneti olan İstanbul Boğazı artık günümüzde ne yazık ki bu özelliğini kaybetti. Mehmet Akyürek, orkinosun göç sırasında ağ ve gırgır ile yakalanmasıyla İstanbul Boğazı’nda bu çeşidin artık kaybedildiğini hatırlattı.
Prof. Dr. Saadet Karakulak, geçmişte yapılan avlarla ve yok olan çeşitlerle ilgili, “17. yüzyıl gezginlerinden Evliya Çelebi, İstanbul Seyahatnamesi’nde Boğaz’da dalyanlarda orkinos, kılıç ve kalkan balığının avlanılmasından ve istiridyelerin çıkarıldığından bahseder. Maalesef günümüzde bu cinsleri artık İstanbul’da göremiyoruz” diye konuştu.
‘DÖNÜŞÜ MÜMKÜN GÖRÜNMÜYOR’
Tatlı ve tuzlu sularda gelecekte balık çeşitliliğine ulaşabilmek için paklık en çok öne çıkan faktörler ortasında. Geçmişte kimyasalların sulara bırakılmasıyla plastiklerin ve çöplerin getirdiği sonuç müsilaj sorununu ortaya çıkarmıştı. Kirlilikle oluşan bu sorun sudaki oksijen düzeyini etkiledi ve balıkların ömrünü tehlikeye attı. Oksijen düzeyi düştüğünde çok avcılık yapılmasa bile balıkların üreyememesi hatta balık ölümlerinin yaşanması bile kelam konusu.
İstanbul Amatör ve Sportif Olta Balıkçılığı Derneği Başkanı Erol Örkçü, oksijen düzeyindeki değişimin balık ömrüne tesirini şu sözlerle açıkladı:
“Besin zincirinin kırıldığı ve oksijen ölçüsünün düştüğü, ömür için uygun olmayan bu sulara kaybettiğimiz balıkların geçmişte olduğu üzere bugün gelmesi pek mümkün görünmüyor.”
‘DAHA GENİŞ BİR ALANDA YAPILMALI’
Aşırı avcılıkla kaybedilen çeşitlerin yanı sıra ticari gayelerle yem balıklarının avlanması da kimi kayıplara sebep oldu. Balık unu yapmak için avlanan hamsi, çaça üzere tiplerin vakit zaman çok avlanması bu tiplerle beslenen balıkların sulardaki varlığını olumsuz istikamette etkiledi. Böylece balıklar ya üreyemedi ya da yem aramak için yol değiştirdi. Peki bundan sonrası için ne yapabiliriz? Prof. Dr. Saadet Karakulak, balık avcılığına ait yapılması gerekeni şöyle aktardı: “Balık avcılığı yalnızca dar bir koridorda değil, daha geniş alanda daha fazla balıkçılar tarafından yapılmalı.“